Dược chất là gì? Cách phân loại và các nguyên tắc khi sử dụng

Dược chất là gì? Khái niệm này không hề xa lạ với những người đang công tác trong ngành Dược. Tuy nhiên, với các bạn thí sinh có nguyện vọng đăng ký ngành học này cần phải nắm vững khái niệm và một số khái niệm liên quan nhé. Thông tin được ban tư vấn Cao đẳng Y Khoa Phạm Ngọc Thạch tổng hợp trong bài viết dưới đây.

1. Dược chất là gì?

Dược chất (còn gọi là hoạt chất) là chất hoặc hỗn hợp các chất có tác dụng dược lý, được dùng trong sản xuất thuốc. Hoạt chất có tác dụng trực tiếp trong việc phòng, chữa bệnh; chẩn đoán, điều trị bệnh; điều chỉnh các chức năng sinh lý cơ thể người trở về hoạt động bình thường.

Các hỗn hợp chất tác động tới cơ thể theo nhiều cách khác nhau gồm:

• Cơ quan, tế bào, mô.
• Quá trình sinh lý.
• Quá trình bệnh lý.

Như vậy, Dược chất là thành phần chính của thuốc và quyết định tác dụng dược lý của thuốc. Do đó, các hoạt chất này cần phải có tiêu chí đáp ứng như sau:

• Có tác dụng dược lý: Phải có tác dụng dược lý cần thiết để điều trị, phòng bệnh, chẩn đoán hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý của cơ thể.
• An toàn: Phải an toàn cho người sử dụng và không gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Hiệu quả: Phải có hiệu quả trong việc điều trị, phòng bệnh, chẩn đoán hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý của cơ thể.
• Ổn định: Phải ổn định trong quá trình sản xuất, bảo quản và sử dụng.

2. Các loại về Dược chất

Dược chất có thể được phân loại dựa trên nguồn gốc, dạng bào chế, những tác dụng dược lý, theo cấu trúc hóa học và theo lĩnh vực ứng dụng.

2.1. Phân loại theo nguồn gốc:

Dược chất có thể được chia thành:

• Dược chất tự nhiên: Giống như dược liệu, dược chất được chiết xuất từ các nguồn tự nhiên như thực vật, động vật, khoáng chất. Ví dụ như Aspirin, Codeine, Penicillin...
• Dược chất tổng hợp: Là dược chất được tổng hợp hóa học từ các nguyên liệu ban đầu, không có trong tự nhiên. Ví dụ như Loperamide, Omeprazole, Metformin...
• Dược chất bán tổng hợp: Là những dược chất được chiết xuất từ các chất có nguồn gốc tự nhiên. Ví dụ như Paracetamol, Ibuprofen, Ciprofloxacin...

2.2. Phân loại theo tác dụng Dược lý:

• Thuốc giảm đau: có tác dụng giảm đau, giảm viêm.
• Thuốc kháng sinh: có tác dụng tiêu diệt hoặc kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID): có tác dụng giảm đau, giảm viêm, hạ sốt.
• Thuốc chống đông máu: có tác dụng ngăn ngừa hoặc làm chậm quá trình đông máu.
• Thuốc hạ đường huyết: có tác dụng hạ đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường.
• Thuốc hạ huyết áp: có tác dụng hạ huyết áp ở bệnh nhân cao huyết áp.
• Thuốc chống trầm cảm: có tác dụng điều trị trầm cảm.
• Thuốc an thần: có tác dụng làm dịu thần kinh, giúp ngủ.

2.3. Phân loại theo dạng bào chế:

Dược chất có thể được sử dụng dưới nhiều dạng bào chế khác nhau như viên nén, viên nang, thuốc tiêm, thuốc uống,...

Như vậy có thể nói, Dược chất là thành phần quan trọng nhất của thuốc, quyết định tác dụng của thuốc. Do đó, việc nghiên cứu, phát triển và sản xuất dược chất là một lĩnh vực quan trọng trong ngành dược.

2.4. Phân loại theo cấu trúc hóa học

• Cấu trúc hóa học hữu cơ: Là loại dược chất có cấu trúc hóa học dựa trên Cacbon. Ví dụ như Paracetamol, Aspirin, Codeine,...
• Cấu trúc hóa học vô cơ: Là loại dược chất có cấu trúc hóa học không chứa Cacbon. Ví dụ như Omeprazole, Metformin, Loperamide,...

2.5. Phân theo lĩnh vực ứng dụng

• Điều trị: được sử dụng để điều trị các bệnh lý. Ví dụ thuốc chứa hoạt chất Paracetamol, Ibuprofen, Aspirin.
• Dự phòng: được sử dụng để dự phòng các bệnh lý. Ví dụ như thuốc tránh thai, vắc-xin.
• Chẩn đoán: được sử dụng để chẩn đoán các bệnh lý. Ví dụ như thuốc phóng xạ, thuốc cản quang.

3. Nguyên tắc và lưu ý khi sử dụng các hoạt chất

Sử dụng các hoạt chất phụ thuộc vào loại dược chất, mục đích sử dụng và tình trạng sức khỏe của người sử dụng. Sử dụng đúng cách sẽ giúp bạn điều trị tốt nhất, hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ gặp tác dụng phụ.

Dưới đây là một số nguyên tắc và lưu ý quan trọng khi sử dụng:

• Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng.
• Tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ về liều lượng, cách dùng, và thời gian dùng.
• Không tự ý dùng thuốc tránh gây nguy hiểm tới sức khỏe.
• Không sử dụng thuốc quá liều.
• Lưu ý tới các tác dụng phụ.
• Không nên sử dụng thuốc quá hạn sử dụng.
• Không sử dụng cùng với rượu bia hoặc các loại thuốc khác.
• Nên để thuốc xa tầm tay trẻ em.
• Bảo quản thuốc đúng cách giúp thuốc giữ được hiệu quả và an toàn cho người sử dụng.

Khuyến cáo: Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng, bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc và thực hiện theo chỉ định của bác sĩ hoặc dược sĩ. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào thì nên hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng.

Để học, thành thạo và biết được nhiều về Dược chất, các bạn cần phải hoàn thành chương trình đào tạo ít nhất là Cao đẳng dược sĩ với tối thiểu là 3 năm.

Trên đây là kiến thức về dược chất là gì? Cách phân loại và nguyên tắc khi sử dụng hoạt chất đã được giải đáp chi tiết. Khi học Cao đẳng Dược, các bạn sẽ có cơ hội lĩnh hội toàn bộ kiến thức liên quan đến ngành, được thực hành để vận dụng công việc sau này.