Giáo dục khai phóng là gì? Tầm quan trọng với giáo dục hiện nay

Giáo dục khai phóng (liberal arts) ngày này đang có tín hiệu phục hồi trên phạm vi toàn cầu. Trong đó phải kể đến cuộc chiến giáo dục tổng quát và chuyên môn hóa thì phần thắng đa số nghiêng về giáo dục chuyên môn hoá. Chuyên mục hôm nay giải đáp về giáo dục khai phóng là gì? Và cùng Cao đẳng Y Khoa Phạm Ngọc Thạch tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này nhé.

1. Giáo dục khai phóng là gì?

Cho đến nay, định nghĩa về giáo dục khai phóng chưa được khái quát cụ thể và được chấp nhận rộng rãi. Nhiều người cho rằng, đây là cách tiếp cận kiến thức và chương trình đào tạo chi tiết. Chúng được xuất phát từ truyền thống Tây phương tuy nhiên sự thật về nguồn gốc của giáo dục khai phóng quan trọng không có xuất xứ Tây phương.

Những dẫn chứng hiện tại coi những giá trị như kiến thức lĩnh vực khoa học, tư duy phê phán, với khoa học nhân văn là những điều hết sức cần thiết trong xã hội hậu công nghiệp phức tạp hiện nay. Nhiều người cho rằng, giáo dục khai phóng đối lập với cách tiếp cận giáo dục đại học theo định hướng nghề nghiệp chuyên môn hẹp, chúng đã thống trị suy nghĩ của nhân loại. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, giáo dục cần mang lại nhiều hơn, vừa cung cấp nhân lực mà còn đòi hỏi cách tiếp cận rộng hơn và toàn diện cho giáo dục sau trung học.

2. Các ngành giáo dục khai phóng không có xuất xứ Tây phương

Như ở trên đã chia sẻ, có những luận cứ cho rằng “ giáo dục khai phóng không xuất phát từ Phương Tây”. Minh chứng gần nhất với nền giáo dục khai phóng đó chính là triết lý Khổng giáo Trung Hoa, chú trọng đến việc giáo dục tổng quát, tiếp cận diện rộng trong quá trình thu nhận tri thức.

Nghiên cứu cho thấy, 2500 năm trước ra đời hai truyền thống giáo dục quan trọng của Trung Quốc – Luận ngữ Khổng tử. Trong đó thì giáo dục đại học Trung Quốc xuất phát từ thời Đông Chu (năm 771-221 trước công nguyên), gồm một số yếu tố của giáo dục khai phóng.

Điển hình trong bộ sách Ngũ Kinh gồm các lĩnh vực kiến thức khác nhau. Bên cạnh đó, giáo dục đại học Khổng giáo còn trang bị nhiều kiến thức tổng quát cho người học cần thiết tại các kỳ thi quan chức trong hệ thống khoa cử phong kiến. Khi đó, truyền thống giáo dục Đại học Trung Quốc đã nâng tầm quan trọng của kiến thức tổng quát đồng thời tôn trọng triết học Nho giáo và truyền thống đạo đức.

Dù ít được nhắc đến tuy nhiên có những điểm tương đồng giữa triết lý giáo dục khai phóng tại Tây phương cổ đại với tư tưởng Nho giáo. Khổng Tử tin rằng, con người khi sinh ra mang thiện lành, nên sứ mệnh của giáo dục nhằm “nuôi dưỡng và phát triển bản năng của con người được hoàn thiện về trí tuệ và đạo đức”.

Dù khác nhau về chương trình, cấu trúc với mục tiêu đào tạo, tuy nhiên hai nền giáo dục khai phóng và giáo dục đại học Khổng giáo có điểm chung nằm ở: sự cam kết phát triển đối với người học khả năng phản ánh phạm vi kiến thức rộng.

Trong đó có kỳ thi tuyển sinh Đại học Quốc gia hàng năm của Trung quốc ngày nay còn được gọi là kỳ thi Gaokao, đây được coi như sự kế thừa của hệ thống khoa cử phong kiến Trung Hoa.

Dù nhận nhiều sự chỉ trí nhưng Gaokao vẫn được coi là kỳ thi tiêu chuẩn ở Trung quốc. Thực tế thì Gaokao không có điểm tương đồng với giáo dục khai phóng, tuy nhiên lại đòi hỏi thí sinh có một nền tảng kiến thức rộng y hệt như kỳ thi tuyển quan lại thời phong kiến.

3. Tầm quan trọng của giáo dục khai phóng hiện nay

Chương trình giáo dục Đại học tại Việt Nam hiện nay chủ yếu trang bị kiến thức cho người học dùng để làm việc, đó là những kiến thức chuyên môn hóa (chuyên ngành). Trong khi đó, ở nhiều quốc gia áp dụng chương trình giảng dạy chuyên ngành hẹp – sinh viên cùng khoa sẽ được định hướng chuyên ngành cụ thể và tốt nghiệp với kiến thức chuyên môn đối với lĩnh vực đó.

Một số quốc gia, trong đó kể đến giáo dục khai phóng ở Mỹ đang theo đuổi ý tưởng về nền giáo dục tổng quát nhằm bổ sung kiến thức rộng và phát triển năng lực trí tuệ. Đây được xem là nguyên lý nền tảng của giáo dục khai phóng hiện nay ở nhiều quốc gia.

Có nhiều lý do khiến cho nền giáo dục khai phóng nổi lên một chủ đề trong các  cuộc tranh luận về giáo dục đại học toàn cầu. Đó là khi con người ngày càng nhận ra, cả người lao động và người có học thức đều đòi hỏi phải có những “kỹ năng mềm” cùng với kiến thức chuyên môn. 

Cụ thể, kỹ năng mềm với con người gồm: kỹ năng giao tiếp hiệu quả, khả năng tư duy phê phán, khả năng tổng hợp đa dạng thông tin, trong đó gồm thông tin ở lĩnh vực học thuật đến thông tin văn hoá xã hội, khả năng phân tích định tính và định lượng với những vấn đề phức tạp.

Trong thế kỷ 21 hiện nay không bảo đảm được lộ trình nghề nghiệp ổn định. Sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng sẽ bước chân vào thị trường nhân lực đa dạng, phức tạp và nhiều biến động. Nếu chỉ áp dụng chương trình đào tạo chuyên môn hẹp thì không còn phù hợp với nền kinh tế tri thức.

Con người cần có năng lực đổi mới và nhu cầu nhận  nền tảng kiến thức rộng và liên ngành làm hồi sinh khái niệm về giáo dục đại học châu Âu thời trung cổ rất cần thiết. Sự đánh thức giáo dục khai phóng không chỉ diễn ra ở các trường Đại học và còn ở phạm vi toàn cầu với nhiều mức độ khác nhau.

Nền giáo dục khai phóng xuất hiện trên phạm vi toàn cầu, cả trong các cuộc tranh luận về đề tài này diễn ra ở châu Á. Điều đó khiến cho giáo dục cần có sự xem xét thay đổi chương trình đào tạo giáo dục đại học phù hợp với thực tế và sự cần thiết đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động hiện nay.