Có những biện pháp tu từ nào? Nêu khái niệm tác dụng và bài tập áp dụng

Các phép tu từ khá quen thuộc trong môn ngữ Văn chương trình trung học cơ sở và trung học phổ thông. Bài viết dưới đây giúp bạn tìm hiểu về cách nhận biết, phân loại và tác dụng của các phép tu từ để có kiến thức tổng quát nhất áp dụng vào bài làm. Đừng bỏ lỡ nhé.

1. Biện pháp tu từ là gì?

1.1. Khái niệm

Biện pháp tu từ là một biện pháp nghệ thuật hay còn gọi là thủ pháp nghệ thuật, được sử dụng ngôn ngữ theo cách đặc biệt trong mỗi đơn vị ngôn ngữ nào đó gồm câu, văn bản và từ…trong một ngữ cảnh nhất định. Nhằm tăng sức gợi cảm, gợi hình về phần diễn đạt, tạo ấn tượng với người đọc về câu chuyện, hình ảnh và cảm xúc.

1.2. Biện pháp tu từ trong văn bản nghệ thuật là gì?

Trong một tác phẩm văn học nghệ thuật thì tác giả có thể sử dụng một hoặc nhiều biện pháp tu từ khác nhau, thậm chí có thể khai thác tối đa sức mạnh nghệ thuật trong những biện pháp tu từ đó.

1.3. Tác dụng của biện pháp tu từ

• Tăng tính gợi hình, gợi cảm cho con người, thiên nhiên, cảnh vật.
• Thể hiện sự đa dạng về từ vựng và ngữ pháp trong tiếng Việt.
• Thu hút người đọc, người nghe bởi sự lôi cuốn, hấp dẫn.
• Tạo ấn tượng cho người đọc, người nghe dễ nhớ.
• Thể hiện tâm tư, tình cảm, cảm xúc của tác giả.

2. Các biện pháp tu từ thường gặp nhất 

Trong môn ngữ văn thường gặp tất cả các phép tu từ dưới đây, các bạn hãy cùng tìm hiểu:

• Biện pháp so sánh
• Biện pháp ẩn dụ
• Biện pháp nhân hoa
• Biện pháp hoán dụ
• Biện pháp liệt kê
• Biện pháp điệp ngữ
• Biện pháp nói giảm nói tránh
• Biện pháp chơi chữ
• Biện pháp nói quá
• Biện pháp phép đối

Ngoài ra, tác giả còn có thể áp dụng các phép tu từ khác chưa được liệt kê trên đây… rất đa dạng.

3. Sự khác nhau giữa các phép tu từ thường gặp

Theo ban tư vấn tuyển sinh Cao đẳng Y Khoa Phạm Ngọc Thạch, các biện pháp tu từ thường xuất hiện trong đề môn Ngữ Văn thi cuối cấp, do vậy các bạn học sinh cần nắm vững những kiến thức cơ bản dưới đây:

3.1. Biện pháp điệp ngữ

Khái niệm: Điệp ngữ là một trong số các phép tu từ cú pháp nhằm giúp nhắc đi nhắc lại những yếu tố ngôn ngữ của một từ, một vần hay một cấu trúc hoặc một đoạn mang đến sự hiệu quả trong giao tiếp nhất định.

Phép điệp ngữ gồm các loại:

• Điệp từ.
• Điệp cấu trúc.
• Điệp ngữ vòng.
• Điệp cú pháp – cấu trúc.

Tác dụng: Phép điệp ngữ giúp làm nổi bật, nhấn mạnh ý và gây cảm xúc mạnh.

3.2. Biện pháp ẩn dụ 

Khái niệm: Phép tu từ ẩn dụ nhằm gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên của sự vật, hiện tượng khác với nét tương đồng qua đó tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Biện pháp ẩn dụ gồm các loại:

• Ẩn dụ phẩm chất.
• Ẩn dụ hình thức.
• Ẩn dụ cách thức. 
• Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

Tác dụng: Mang đến tính hàm súc và hình tượng cao cho câu văn, câu thơ.

3.3. Biện pháp hoán dụ

Khái niệm: Hoán dụ là một trong các phép tu từ từ vựng nhằm gọi tên hiện tượng, sự vật bằng tên sự vật, hiện tượng khác với mối quan hệ gần gũi. Qua đó nhằm tăng sự gợi hình, gợi cảm cho sự biểu đạt.

Phép tu từ Hoán dụ được phân loại:

• Lấy bộ phận để chỉ toàn thể. 
• Lấy vật chứa đựng để chỉ vật bị chứa đựng. 
• Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ sự vật.
• Lấy vật dùng để chỉ người dùng.
• Lấy cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng.

Tác dụng: Tăng sức gợi hình, gợi cảm, cho câu văn, đoạn thơ hàm súc hơn, giàu hình tượng hơn.

3.4. Biện pháp nhân hóa

Khái niệm: Nhân hóa là phép tu từ gọi hoặc tả cây cối, con vật hoặc đồ vật bằng các từ vốn gọi hoặc tả con người giúp cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật trở nên gần gũi với con người hơn, qua đó biểu thị được suy nghĩ, tình cảm của con người.

Phân loại biện pháp nhân hóa:

• Trò chuyện với vật như con người.
• Dùng những từ ngữ vốn chỉ tả con người để dùng cho vật.
• Dùng từ ngữ chỉ hành động, tính chất của người nhằm hô gọi, miêu tả về sự vật không phải người.

Tác dụng: Mang lại sự gần gũi, sống động của sự vật trong các lời văn, câu thơ mang đến tính biểu cảm cao.

3.5. Biện pháp so sánh

Khái niệm: Các phép tu từ phổ biến nhất là so sánh được sử dụng là phép đối chiếu sự vật, sự việc này với những sự vật, sự việc khác với những nét tương đồng nhằm tăng tính gợi hình, gợi cảm với phần diễn đạt.

Biện pháp tu từ so sánh có 2 dạng chính là so sánh ngang bằng và so sánh không ngang bằng.

Tác dụng phép so sánh: Mang đến những hình ảnh sinh động, cụ thể, giúp cho các câu văn hàm súc, luôn gợi lên trí tưởng tượng phong phú, bay bổng.

3.6. Biện pháp liệt kê

Khái niệm:  Phép liệt kê được sử dụng để sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hoặc cụm từ theo cùng loại nhằm giúp diễn tả đầy đủ, sâu sắc hơn với mọi khía cạnh khác nhau trong thực tế hay trong tư tưởng, tình cảm.

Tác dụng: Phép liệt kê để nhấn mạnh một ý nào đó.

3.7. Nói giảm – nói tránh 

Khái niệm: Tác giả dùng biện pháp tu từ nói giảm nói tránh để diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, qua đó giúp làm giảm cảm giác quá đau buồn, nặng nề, ghê sợ, tránh thô tục và thiếu lịch sự.

3.8. Biện pháp nói quá

Khái niệm: Nói quá được hiểu là một trong các biện pháp tu từ ngữ pháp nhằm phóng đại mức độ, quy mô và tính chất đối với bất kỳ sự vật, hiện tượng nào. Qua đó nhấn mạnh và gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm của thứ tác giả muốn hướng đến.

3.9. Biện pháp chơi chữ

Khái niệm: Chơi chữ là cách lợi dụng sự đặc sắc về âm, nghĩa của từ ngữ qua đó nhằm tạo sắc thái hài hước, dí dỏm, qua đó làm câu văn hấp dẫn và thú vị.

Phân loại các lối chơi chữ:

• Dùng từ đồng âm.
• Dùng từ nói lái.
• Dùng từ gần âm.
• Dùng điệp âm,
• Dùng từ đồng nghĩa, gần nghĩa, trái nghĩa.

3.10. Phép đối

Khái niệm: Phép đối là một trong các phép tu từ đã học nhằm sắp xếp các từ ngữ trong câu cân đối nhau mang đến hiệu ứng giống hoặc trái ngược nhau. Từ đó diễn đạt để thể hiện một ý nghĩa nào đó.

4. Một số phép tu từ khác được dùng phổ biến

Bên cạnh các phép tu từ được kể trên thì các bạn còn được tiếp xúc với các phép tu từ khác trong các tác phẩm văn học như sau:

4.1. Câu hỏi tu từ

Khái niệm: Câu hỏi tu từ không nhằm mục đích tìm kiếm câu trả lời, mà qua đó được dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người viết.

Phân loại các kiểu câu hỏi tu từ:

• Bộc lộ tình cảm, suy nghĩ của người viết.
• Gợi lên sự suy tư, trăn trở, băn khoăn của con người.
• Khẳng định hoặc phủ định những điều muốn nói.

Dưới đây là một ví dụ câu hỏi tu từ và hướng dẫn tìm biện pháp tu từ

• Còn mặt đất hôm nay thì em nghĩ thế nào?
• Lòng đất rất giàu, mặt đất cứ nghèo sao?

Ví dụ 2:

• Vườn ai mướt quá xanh như ngọc?
• Lá trúc chen ngang mặt chữ điền.

4.2. Phép tương phản

Khái niệm: Phép tu từ tương phản được sử dụng từ ngữ đối lập, trái ngược nhau qua đó làm tăng hiệu quả diễn đạt.

Ví dụ: 

• O du kích nhỏ giương cao súng.
• Thằng Mỹ lênh khênh bước cúi đầu.

Bài viết trên đây giúp bạn tìm hiểu về các phép tu từ thường gặp trong văn học. Qua đó giúp bạn có kiến thức tổng quát và thực hành làm đề dễ dàng hơn. Đừng quên theo dõi bài viết tiếp theo cập nhật kiến thức liên quan nhé. Chúc bạn thành công!

Nguồn tổng hợp: Cao đẳng Y Khoa Phạm Ngọc Thạch